วัคซีนไวรัสตับอักเสบบี ประเภทของวัคซีน วิธีรับวัคซีน อาการข้างเคียง

วัคซีนไวรัสตับอักเสบบี เป็นวัคซีนที่จะช่วยป้องกันการติดเชื้อไวรัสที่ทำให้เกิดอาการอักเสบในตับ ซึ่งจัดเป็นหนึ่งในวัคซีนพื้นฐานที่เด็กไทยทุกคนควรได้รับตามกำหนดการให้วัคซีนของแผนงานสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค กระทรวงสาธารณสุข ปี 2563 ทั้งนี้เพื่อป้องกันการติดเชื้อตั้งแต่แรกเกิด เด็กทุกคนจึงควรได้รับวัคซีนนี้ภายใน 24 ชั่วโมงหลังคลอด เนื่องจากหากเกิดการติดเชื้อตั้งแต่วัยเด็กจะมีโอกาสเป็นโรคไวรัสตับอักเสบบีแบบเรื้อรังสูงกว่าผู้ใหญ่ อีกทั้งมักจะไม่มีการแสดงอาการของโรคออกมา เด็กทุกคนจึงควรได้รับวัคซีนเด็ก เพราะเป็นวิธีป้องกันที่ดีที่สุด

ประเภทของวัคซีนไวรัสตับอักเสบบี

วัคซีนไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B Vaccine) ที่ใช้ในการป้องกันโรคไวรัสตับอักเสบบี สามารถแบ่งได้เป็น 2 ประเภท คือ

1. วัคซีนจากพลาสมาของผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี

   วัคซีนจากพลาสมาของผู้ติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (Plasma-derived vaccine) เริ่มผลิตและแพร่หลายช่วงปี พ.ศ. 2524-25245 ในประเทศฝรั่งเศส และสหรัฐอเมริกา ผลิตขึ้นโดยวิธีการแยกโปรตีนจากเปลือกของเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (Hepatitis B surface antigen: HBsAg) ออกจากพลาสม่าของผู้ติดเชื้อ ทำให้บริสุทธิ์ด้วยยูเรีย (Urea) เพปซิน (Pepsin) ฟอร์มาลดีไฮด์ (Formaldehyde) และความร้อน เนื่องจากมีความยุ่งยากและมีต้นทุนในการผลิตสูง ปัจจุบันจึงไม่ค่อยนิยมใช้วัคซีนประเภทนี้มากนัก

2. วัคซีนที่ผลิตด้วยวิธีทางพันธุวิศวกรรม

   วัคซีนที่ผลิตด้วยวิธีทางพันธุวิศวกรรม (Recombinant DNA vaccine) ผลิตโดยการนำยีนที่ควบคุมโปรตีนจากเปลือกของเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (HBsAg) เข้าไปในเซลล์เป้าหมาย เช่น เซลล์ยีสต์ หรือเซลล์สัตว์ เพื่อให้เซลล์เหล่านี้สร้างโปรตีนจากเปลือกของเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (HBsAg) ออกมา แล้วนำมาทำการแยกส่วนให้บริสุทธิ์เพื่อนำไปผลิตเป็นวัคซีน

สำหรับวัคซีนตับอักเสบบีที่ใช้ในประเทศไทยจะเป็นวัคซีนที่ผลิตด้วยวิธีทางพันธุวิศวกรรม เป็นวัคซีนชนิดน้ำที่เตรียมจากแอนติเจนหรือโปรตีนหรือผิวนอกของเชื้อไวรัสตับอักเสบบี (HBsAg)

วิธีรับวัคซีน

ขนาดและปริมาณการได้รับวัคซีนไวรัสตับอักเสบเอ
ชื่อวัคซีน	อายุ (ปี)	ขนาด (ไมโครกรัม)	ปริมาณ (มิลลิลิตร)	จำนวนครั้งที่รับวัคซีน
Engerix BT	0-20	10	0.5	3
	20 ปี ขึ้นไป	20	1	3
Euvax-B	0-15	10	0.5	3
	15 ปี ขึ้นไป	20	1	3
HBVaxPRO	0-16	5	0.5	3
	16 ปี ขึ้นไป	10	1	3
HEBERBIOVAC-HB	0-35	10	0.5	3
	35 ปี ขึ้นไป	20	1	3
Hepatitis B (Serum Institute of India) Hepavax-Gene Hepavax-Gene TF	0-10	10	0.5	3
	10 ปี ขึ้นไป	20	1	3

วิธีรับวัคซีนสำหรับเด็กแรกเกิด

การรับวัคซีนตับอักเสบบีสำหรับเด็กแรกเกิด ต้องได้รับวัคซีน 3 เข็ม เมื่อเด็กทารกได้รับวัคซีนเข็มแรกหลังคลอดแล้ว ให้รับวัคซีนเข็มที่ 2 เมื่ออายุ 1-2 เดือน และเข็มที่ 3 เมื่ออายุ 6-7 เดือน ทั้งนี้การรับวัคซีนครั้งสุดท้าย เด็กจะต้องอายุมากกว่า 24 สัปดาห์

วิธีรับวัคซีนสำหรับผู้ที่ไม่เคยรับวัคซีนมาก่อน

สำหรับเด็กและผู้ใหญ่ที่ยังไม่เคยรับวัคซีนชนิดนี้ และไม่เคยมีการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีมาก่อน ควรรับวัคซีนให้เร็วที่สุด หากได้รับวัคซีนเข็มแรกช้า ประสิทธิภาพในการป้องกันโรคจะลดลง สำหรับการรับวัคซีนจะรับด้วยการฉีดวัคซีน 3 ครั้ง เข็มที่สองให้ฉีดห่างจากครั้งแรกไปแล้ว อย่างน้อย 4 สัปดาห์ และฉีดวัคซีนเข็มสุดท้ายห่างจากครั้งที่สอง อย่างน้อย 8 สัปดาห์

อาการข้างเคียง

ผลข้างเคียงที่เกิดขึ้นได้จากการรับวัคซีนมีน้อยมาก อาจมีอาการบ้างดังนี้

• ปวด บวมแดงหรือเป็นตุ่มแข็งบริเวณที่ได้รับการฉีดวัคซีน
• มีไข้ อ่อนเพลีย
• ปวดหัว
• คลื่นไส้ อาเจียน

การป้องกันการติดเชื้อไวรัสจากโรคไวรัสตับอักเสบบีด้วยการฉีดวัคซีนป็นวิธีที่ง่าย และมีประสิทธิภาพดีที่สุดในการป้องกันตนเอง และยังเป็นวัคซีนพื้นฐานสำคัญที่ทุกคนควรได้รับ โดยเฉพาะเด็กทารก เพื่อป้องกันการติดเชื้อตั้งแต่แรกเกิด ทั้งนี้ภูมิคุ้มกันโรคไวรัสตับอักเสบบีจะเกิดขึ้นเต็มที่ในระดับที่สามารถป้องกันโรคได้หลังจากได้รับวัคซีนเข็มที่สอง สำหรับเข็มที่สามจะเป็นการกระตุ้นให้ภูมิคุ้มกันทำงานได้ดีขึ้น สามารถช่วยป้องกันโรคได้ 90-95% และจะมีภูมิคุ้มกันเป็นระยะเวลายาวนานกว่า 10 ปี

เรียบเรียงข้อมูลจาก

• สถาบันวัคซีนแห่งชาติ (องค์การมหาชน) – National Vaccine Institute
• สถาบันวิจัยวิทยาศาสตร์สาธารณสุข กรมวิทยาศาสตร์การแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข
• วงการแพทย์